فیپا چیست؟

فیپا چیست و مخفف چه عبارتی است؟

فیپا مخفف عبارت «فهرست نویسی پیش از انتشار» است. فیپا یک خدمت کتابخانه ای است که توسط کتابخانه ملی ایران ارائه می شود. هدف ارائه این نوع خدمت ثبت اطلاعات کتاب ها پیش از چاپ در پایگاه داده ملی می باشد تا نظم بیشتری به انتشار کتاب ها داده شود.
وقتی یک نویسنده یا ناشر قصد دارد کتابی را منتشر کند، باید اطلاعات کتاب مثل عنوان، نام نویسنده، موضوع، تعداد صفحات و سایر مشخصات را برای فیپا ارسال کند. کارشناسان کتابخانه ملی این اطلاعات را بررسی می کنند و یک شناسنامه رسمی برای کتاب صادر می کنند. این شناسنامه شامل اطلاعاتی مثل رده بندی کتاب، موضوع، کد شابک و سایر مشخصات فنی است.
داشتن فیپا برای چاپ کتاب الزامی است. بدون فیپا کتاب اجازه چاپ رسمی نمی گیرد و بعدا در فهرست کتابخانه ها و مراکز رسمی ثبت نمی شود. به همین خاطر، ناشران همیشه قبل از فرستادن کتاب به چاپخانه، برای گرفتن فیپا اقدام می کنند. در  مجموع، فیپا نوعی هویت رسمی برای کتاب ها است که باعث می شود هر کتابی که منتشر می شود به راحتی در دسترس کتابخانه ها، پژوهشگران و خوانندگان قرار بگیرد.

تاریخچه فیپا

ایده ایجاد فیپا نخستین بار در سال ۱۹۵۸ توسط کتابخانه کنگره آمریکا مطرح شد تا فرآیند فهرست‌ نویسی کتاب‌ ها را تسهیل کند. این روش به تدریج در کشور های دیگر رواج یافت و در ایران از سال ۱۳۷۲ به طور رسمی توسط کتابخانه ملی ایران آغاز شد. هدف اصلی آن ثبت اطلاعات شناسنامه ‌ای کتاب‌ ها پیش از چاپ بود. امروزه، دریافت فیپا یکی از مراحل الزامی پیش از انتشار کتاب است و برای تمامی کتاب‌ ها، چه چاپی و چه دیجیتال، ضروری می ‌باشد تا اطلاعات آن به صورت رسمی در سیستم کتابخانه ‌ای ثبت شود.

مزایای داشتن فیپا

داشتن فیپا برای کتاب ها و ناشران بسیار مهم و کاربردی است. در ادامه چند مورد از این مزایا را توضیح می دهیم.
- ثبت رسمی کتاب: وقتی کتابی دارای فیپا باشد، اطلاعات آن به صورت رسمی در پایگاه داده کتابخانه ملی ثبت می شود. این ثبت رسمی باعث می شود کتاب هویت معتبر پیدا کند و در آینده به راحتی قابل ردیابی باشد.
- افزایش اعتبار ناشر و نویسنده: داشتن فیپا به کتاب اعتبار می دهد. وقتی کتابی دارای شناسنامه رسمی باشد، نشان می دهد که ناشر و نویسنده کار خود را به صورت حرفه ای و قانونی انجام داده اند.
- سهولت در جستجو و طبقه بندی: کتاب هایی که دارای فیپا هستند، راحت تر در کتابخانه ها، مراکز پژوهشی و فروشگاه های کتاب پیدا می شوند. چون اطلاعات شان دقیق و استاندارد ثبت شده است.
- ضرورت قانونی برای چاپ: چاپخانه ها و مراکز توزیع رسمی معمولا بدون داشتن فیپا، کتاب را چاپ یا توزیع نمی کنند. بنابراین گرفتن فیپا یکی از مراحل اجباری چاپ کتاب است.
- جلوگیری از مشکلات حقوقی: وقتی کتابی ثبت رسمی داشته باشد، در صورت بروز اختلاف یا سرقت ادبی، ناشر و نویسنده می توانند راحت تر از حقوق خود دفاع کنند. فیپا یکی از مدارکی است که اصالت کتاب را اثبات می کند.

اطلاعات درج شده در فیپا چیست؟

اطلاعات درج شده در فیپا شامل عنوان کتاب، نام نویسنده، نام مترجم یا گردآورنده، ناشر، سال انتشار، تعداد صفحات، قطع کتاب، زبان، موضوع، شماره رده‌ بندی دیویی یا کنگره، شماره شابک و شماره فیپا است. این اطلاعات برای تسهیل شناسایی و طبقه‌بندی کتاب در سیستم ‌های کتابخانه ‌ای و پژوهشی ضروری است.

فهرست‌ نویسی مجدد

فهرست ‌نویسی مجدد به معنای ثبت اطلاعات کتاب پس از تغییرات در آن است. این کار زمانی انجام می‌ شود که تغییراتی در محتوای کتاب، نام نویسنده یا مترجم، یا مشخصات فنی مانند تعداد صفحات یا ویرایش‌ ها ایجاد شده باشد. فهرست ‌نویسی مجدد برای صحت اطلاعات کتاب و ثبت آن در سیستم‌ های کتابخانه ‌ای ضروری است. اگر کتابی قبلاً فیپا دریافت کرده باشد و تغییراتی در آن ایجاد شود، باید درخواست فهرست‌ نویسی مجدد از کتابخانه ملی ایران داده شود تا شماره فیپا و اطلاعات به روز شود. این کار برای ثبت دقیق و به روز کتاب اهمیت دارد.

نحوه گرفتن فیپا

برای دریافت فیپا، ابتدا شابک کتاب را از خانه کتاب ایران دریافت کنید. سپس مدارک مورد نیاز مانند تصویر صفحه عنوان، فهرست مطالب، خلاصه محتوا، مشخصات نویسنده و شماره شابک را آماده کرده و به سامانه کتابخانه ملی ایران مراجعه کنید. پس از بارگذاری مدارک، در صورت تایید، شماره فیپا صادر می‌ شود و باید در شناسنامه کتاب درج گردد.

مراحل صدور فیپا

- دریافت شابک: ابتدا باید برای کتاب خود یک شابک معتبر تهیه کنید. بدون داشتن شابک، امکان ثبت فیپا وجود ندارد.
- آماده سازی مدارک: تصویر صفحه عنوان کتاب، فهرست مطالب، خلاصه ای از محتوای کتاب، مشخصات نویسنده یا مترجم، شماره شابک.
ثبت درخواست فیپا: وارد سامانه کتابخانه ملی ایران شوید و فرم مربوط به دریافت فیپا را تکمیل کنید. اطلاعات دقیق کتاب مانند عنوان، نام نویسنده، موضوع، تعداد صفحات و زبان کتاب را وارد نمایید.
- بررسی مدارک توسط کارشناسان: کارشناسان سازمان صادرکننده فیپا مدارک ارسالی را بررسی می کنند. در صورت وجود ایراد یا نقص در اطلاعات، درخواست برگشت داده می شود تا اصلاح گردد.
- صدور شماره فیپا: پس از تأیید نهایی، شماره رسمی فیپا کتاب صادر می شود. این شماره باید در صفحه شناسنامه کتاب درج گردد.

مدارک مورد نیاز برای فیپا

- صفحه عنوان کتاب: تصویری واضح از صفحه عنوان که شامل، عنوان کامل کتاب، نام نویسنده یا مترجم و ناشر می شود.
- فهرست مطالب: فهرستی از سرفصل ها یا بخش های کتاب که ساختار کتاب را نشان دهد.
- خلاصه ای از محتوای کتاب: یک خلاصه کوتاه از هدف، موضوع اصلی و محتوای کتاب که در حدود چند خط یا یک پاراگراف نوشته شود.
- مشخصات نویسنده یا مترجم: اطلاعات کامل شامل، نام و نام خانوادگی، شماره ملی، نشانی دقیق، شماره تماس می شود.
- شماره شابک: ارائه شماره شابک معتبر که از طریق خانه کتاب دریافت شده است.
- نسخه کامل پیش نویس کتاب: گاهی در کنار سایر مدارک، نسخه ای از پیش نویس کامل کتاب نیز درخواست می شود تا بررسی دقیق تری انجام گیرد، به ویژه برای فیپا کتاب ‌های دانشگاهی یا فیپا کتاب کودک.

نحوه استعلام فیپا

مراجعه به سامانه رسمی کتابخانه ملی ایران: مهم ترین روش برای استعلام فیپا استفاده از وب سایت رسمی کتابخانه ملی ایران است. مراحل کار به صورت زیر است:
- وارد سایت رسمی کتابخانه ملی شوید.
- به بخش خدمات فهرست نویسی پیش از انتشار مراجعه کنید.
- گزینه استعلام فیپا یا جستجوی فیپا را انتخاب کنید.
- اطلاعات مورد نیاز مانند نام کتاب، نام نویسنده یا شماره شابک را وارد کنید.
- روی گزینه جستجو کلیک نمایید.
- نتیجه جستجو شامل وضعیت صدور فیپا کتاب نمایش داده می شود.
استفاده از شماره شابک: اگر شماره شابک کتاب را دارید، می توانید از آن برای جستجو استفاده کنید.
تماس با کتابخانه ملی: در صورتی که از طریق سایت موفق به استعلام فیپا نشدید، می توانید مستقیما با بخش فهرست نویسی پیش از انتشار در کتابخانه ملی ایران تماس بگیرید و اطلاعات لازم را استعلام کنید.

کاربرد فیپا

- تسهیل دسترسی کتابداران و پژوهشگران: اطلاعات ثبت شده در فیپا کتاب کمک می کند تا کتابداران و پژوهشگران در کتابخانه ها بتوانند به راحتی کتاب را شناسایی و طبقه بندی کنند. بدون وجود فیپا، جستجو و دسترسی به کتاب ها دشوارتر می شود.
- نظم بخشی به نظام کتابداری کشور: فیپا به عنوان یک ابزار رسمی، باعث ایجاد نظم و انسجام در آرشیو و فهرست کتاب های منتشر شده در کشور می شود. این نظم به بهبود خدمات کتابخانه ای و توسعه نظام اطلاع رسانی ملی کمک می کند.
- الزامی برای دریافت مجوز چاپ کتاب: برای صدور مجوز کتاب و آغاز مراحل چاپ کتاب، داشتن فیپا الزامی است. بدون ثبت فیپا، ناشر یا نویسنده نمی تواند مجوز نشر دریافت کند.

- کمک به ثبت حقوق مالکیت معنوی: داشتن فیپا کتاب باعث می شود اطلاعات هویتی اثر شما به طور رسمی ثبت شود و در صورت بروز اختلافات حقوقی درباره مالکیت اثر، سند معتبری در دسترس باشد.
- جلوگیری از خطا در معرفی کتاب: درج دقیق اطلاعات در فیپا، از بروز اشتباهات در معرفی کتاب در بانک های اطلاعاتی، کتابخانه ها و سامانه های فروش کتاب جلوگیری می کند. این اطلاعات شامل عنوان، نویسنده، موضوع، ناشر و شماره شابک کتاب است.

تفاوت فیپا با شابک

آیا گرفتن فیپا الزامی است؟

دریافت فیپا برای چاپ کتاب الزامی است. بدون آن، ناشر نمی ‌تواند مجوز چاپ کتاب را دریافت کند. فیپا به ثبت اطلاعات شناسنامه ‌ای کتاب در سیستم ملی کمک کرده و از بروز مشکلات حقوقی و فنی جلوگیری می ‌کند.

بررسی فیپای الکترونیک

فیپای الکترونیک برای کتاب‌ های دیجیتال صادر می ‌شود. مانند فیپای چاپی، این نوع فیپا شامل اطلاعات شناسنامه ‌ای نظیر عنوان، نویسنده، ناشر، شماره شابک و موضوع کتاب است. تفاوت آن این است که این اطلاعات به صورت الکترونیکی در سامانه‌ های کتابخانه ملی ایران ثبت می‌ شود. دریافت فیپای الکترونیک برای انتشار کتاب ‌های دیجیتال در فروشگاه‌ های آنلاین و پایگاه‌ های مختلف ضروری است تا کتاب از نظر قانونی به رسمیت شناخته شود و در سیستم ‌های ملی ثبت گردد.

هزینه دریافت فیپا

هزینه دریافت فیپا به عوامل مختلفی مانند نوع کتاب، حجم تغییرات و شرایط ناشر بستگی دارد. معمولاً برای کتاب ‌های چاپی هزینه ‌ای ثابت وجود دارد که شامل بررسی مدارک و صدور فیپا توسط کتابخانه ملی ایران است. برای کتاب‌ های دیجیتال نیز هزینه مشابهی وجود دارد که آنلاین پرداخت می ‌شود. برای کتاب‌ های خاص، مانند دانشگاهی یا کودک، ممکن است تعرفه ‌های ویژه ‌ای وجود داشته باشد.

مدت زمان صدور فیپا

 مدت زمان صدور فیپا به تکمیل مدارک و روند بررسی درخواست‌ ها بستگی دارد. معمولاً پس از ارسال مدارک کامل، صدور فیپا بین ۷ تا ۱۴ روز کاری طول می‌ کشد. این زمان ممکن است به حجم درخواست ‌ها، تعطیلات رسمی یا نیاز به اصلاحات مدارک بستگی داشته باشد. در صورت کامل بودن مدارک، صدور سریع ‌تر انجام می ‌شود. برای کتاب‌ های الکترونیکی یا خاص، زمان ممکن است بیشتر شود.

دریافت فیپا از طریق انتشارات چگونه است؟

برای دریافت فیپا، انتشارات به عنوان نماینده قانونی نویسنده درخواست می ‌دهد. ناشر باید اطلاعات کتاب شامل عنوان، نویسنده، مترجم، ناشر، موضوع، تعداد صفحات و شماره شابک را آماده کرده و به همراه مدارک دیگر مانند فهرست مطالب به کتابخانه ملی ایران ارسال کند. درخواست معمولاً از طریق سامانه آنلاین ثبت می‌ شود. پس از بررسی مدارک، شماره فیپا صادر می‌ شود.

مرجع صدور فیپا کجاست؟

مرجع صدور فیپا، کتابخانه ملی ایران است. این سازمان به عنوان مرجع اصلی برای صدور فیپا در کشور شناخته می‌ شود و تمامی مراحل ثبت اطلاعات کتاب پیش از انتشار تحت نظارت این سازمان انجام می ‌شود. کتابخانه ملی ایران مسئول فهرست‌ نویسی پیش از انتشار است و از طریق سامانه‌ های آنلاین، درخواست ‌ها و مدارک ناشران و نویسندگان را بررسی کرده و پس از تأیید، شماره فیپا صادر می ‌کند. برای اطلاعات بیشتر و ثبت درخواست‌های فیپا، می‌ توان به سایت رسمی کتابخانه ملی ایران مراجعه کرد. لینک سایت رسمی این سازمان به آدرس زیر است:
کتابخانه ملی ایران - فهرست‌ نویسی پیش از انتشار

سوالات متداول

1- آیا فیپا فقط برای کتاب ‌های چاپی صادر می‌ شود؟
خیر، برای کتاب‌ های الکترونیکی نیز فیپا صادر می ‌شود.
2- آیا دریافت شابک و فیپا همزمان انجام می ‌شود؟
خیر، ابتدا باید شابک دریافت شود و سپس برای فیپا اقدام شود.
3- آیا هر بار ویرایش جدید کتاب نیاز به فیپای جدید دارد؟
بله، هر ویرایش جدید باید فهرست‌ نویسی مجدد شود.
4- فیپا برای چه نوع آثاری صادر نمی ‌شود؟
آثار غیرکتابی مانند مجلات یا بروشور ها نیاز به فیپا ندارند.
5- آیا هزینه فیپا برای ناشران و نویسندگان مستقل متفاوت است؟
خیر، تعرفه ‌های رسمی کتابخانه ملی ایران برای همه یکسان است.